Meşəni meşədə yaşayanlardan yaxşı heç kim qoruya bilməz

Uzun bir yazı olacağını bilirəm və bir çoxunuz bunu sona qədər oxumayacaqsınız. Çünki biz oxuma qüsuru olan bir cəmiyyətik. Ancaq keçmişdən dərs çıxarmayan cəmiyyətlər gələcəyini qura bilməzlər.
Bu yazıda yanan bir meşənin şəklini qoyub – qoymamaq barədə çox düşündüm. Bir çox yanğınsöndürmədə iştirak etdiyim üçün kifayət qədər fotoşəkillər var. Amma yox dedim. Yaz yazacaqlarını. Neçə gündür hamı danışır və yazır. Hətta ömrü boyu meşə yanğını görməmiş, ət manqalda yanğın görən insanlar belə meşə yanğınları ilə bağlı hökm verirlər. Fikirlərimi bölüşməzdən əvvəl bir sözüm var.
Bütün siyasətçilərə səslənirəm. Ey müxalifət liderləri, meşə yanğınını bilənlərlə məsləhətləşmədən yalnız siyasətlə məşğul olmaq düşüncəsi ilə məsuliyyətsizcə tənqid etməyin. Unutmayın! Şəhidlərin sayı Türkiyə Silahlı Qüvvələri və Təhlükəsizlik Baş İdarəsindən sonra üçüncü olan Meşəçilik Ümumi Müdirliyinin şəxsi heyəti siz sadəcə tənqid edərkən canları bahasına alovlarla mübarizə aparır, bəlkə də həmin saatlarda alovlardan şəhid olurlar.
Əlinizi vicdanınıza qoyun və onların üzərindən siyasət yürütməyin. Ey iqtidar mənsubları. Birlikdə olmaq zamanıdır. Gələn tənqidləri dərhal ayrı -seçkilik hesab etməyin. Unutmayın ki, o yanğını söndürənlər arasında hamınıza səs verən vətəndaşlar var. Meşəçilik Ümumi Müdirliyinin şəxsi heyəti, rəhbərindən məmura və sravi əməkdaşa qədər canları bahasına yanğınla mübarizə aparırlar. Onları ruhlandıra bilmirsinizsə, susun. Heç olmasa ruhdan salmayın.
Unutmayın ki, meşələr yer üzündə mövcud olduqdan bəri meşə yanğınları var. Bu təbii bir prosesdir. Bundan sonra nə etsəniz edin, yenə də bu baş verəcək.
O zaman nə etməliyik?
1973 -cü ildə Meşə Bölgəsi Şefi təyin olunduğum gün ərzində yanğını söndürməyə getdim. Bir həftə sonra evə gələndə, hətta yanğın qoxusu məni narahat edirdi. Allaha şükür subay olduğum üçün heç kimin narahat olmadığını düşündüm. Amma evləndikdən sonra eyni şəkildə evə gələndə həyat yoldaşım yanğın qoxusunu gül qoxusu kimi qarşıladı. Çünki həyat qurtarmaqdan gəlirdim. O da bunun fərqində idi.

Bilirsiniz niyə?

Bu günlərdə təyyarə və helikopter haqqında çox danışılır. Bu qədər təyyarə olsaydı, bu qədər helikopter olsaydı, yanğın sönərdi.
Şef olduğumuz illərdə nə təyyarələr, nə də helikopterlər var idi. Su nasoslarımız belə yox idi. Biz özümüzlə eyni yaşda olan ciplərlə və ya da pikaplarla atəşin üstünə gedirik. Biz yenə şanslıydıq. Peşəkar ağsaqqallarımız o işləri at üstündə görürdülər. Ən dəbdəbəli alətimiz mişar maşını idi. Qazma, kürək və.s. Ancaq hər il minlərlə yanğın böyümədən söndürüldü.
Bilirsiniz niyə?
Bilməzsiniz.
Özümüzü tərifləməyəcəyəm. O illərdə üç yüz beş yüz ailədən ibarət kəndlərimiz var idi. Kəndlimiz öz kəndində dolanır, bütün ailə üzvləri ilə kəndində xoşbəxt yaşayırdılar. Yanğın bildirişini alaraq yanğın yerinə getdiyimiz zaman kəndlilərimiz artıq hadisə yerində olurdu və çox vaxt bizə sadəcə yanğını nəzarət altında saxlamaq və soyutma işləri bizə qalırdı.
O illərdə yeganə problemimiz meşə yolu şəbəkəsinin qeyri -kafiliyi idi. Hər il hər bir rəhbərliyk dönəmində onlarla kilometr yeni meşə yolları çəkirdik. Çünki əlimizin çatmadığı meşənin bizə lazım olmadığını bilirdik. İlk növbədə istehsal meşələrinin yolları salındı. Məqsədimiz, istehsal meşəsi olmasa belə, yanğın zamanı nəqliyyatı təmin etmək üçün bütün meşələrə beş yüz metr fasilələrlə yollar çəkilməsini təmin etmək idi. Çünki düşmənlə nə qədər tez üz -üzə gəlsək, müharibədə qalib gəlmə şansımız o qədər yüksək olar. Çünki düşmənimiz zaman keçdikcə daha da güclənirdi.
Bu gün meşə yol şəbəkəmiz hələ də yetərli deyil. Hələ də əlimizin çata bilmədiyi meşələrimiz var. Ən pisi, istehsal edə bilməsək, o meşəyə yol açmırıq.
Müharibələrdə ümumi bir qaydadır. Döyüş piyada ilə qalib gəlir. İstədiyiniz qədər bir ölkəni bombalayın. Piyadalar ora çatana qədər müharibədə qalib gələ bilməzsən. Meşə yanğınları ilə mübarizə eynidir. Suyu təyyarə və ya helikopterlə atırsınız, bu sizə bir az vaxt qazandırır. Amma yanğın davam edir. Quru qrupları sahəyə gələndə yanğın sönür.

Nə etməliyik?

Yanğın meşədə başlayanda ona ən yaxın hazır qüvvə həmin kəndin sakinləridir. Hazırda kəndlərimizdə 65 yaşdan aşağı heç kim yoxdur. Kənd təsərrüfatı məhsulları əkənlərl, heyvandarlıqla məşğul olanlar əziyyət çəkir, üstəlik dağlarda canavar olmadığı üçün donuzlar sürü halında gəzir və əkin sahələrini qarət edir. Təqaüdçülərdən başqa heç bir sakin olmadığı üçün sahələr boşdur. Üç -beş yüz ailəsi olan kəndlərdə cəmi üç -beş ailə qalıb. Onlar da yazda kəndə gedirlər. Hazırda istehsal işləri saxta kəndlilər tərəfindən aparılır. Saxta kəndlilər deyirəm, çünki kəsim işçiləri başqa bölgələrdən gətirilir, qanunlar yerinə yetirilərək o kənddə muxtardan icazə alıb kooperativ açmaqla işlər görülür. Hətta kənardan gələn fəhlələr də muxtardan icazə alıb kooperativ qururlar. Üzvlər arasında fərqli şəhərlərdən və hətta fərqli ölkələrdən gələnlər də var. Məsələn, A kənd kooperativinin üzvlərini araşdırarkən, Van, Mardin və ya digər şəhərlərdən, Əfqanıstan, Suriya və ya hər hansı bir Afrika ölkəsindən gələn insanlarla qarşılaşsanız təəccüblənməyin. İstehsal işləri indiyə qədər belə aparılır.
Etməli olduğumuz şey kəndlərə qayıdışı təmin etməkdir. Bunun üçün müxtəlif üsullar var. Ancaq burada izah edə bilmərəm, çünki uzun olacaq. Meşəni meşədə yaşayanlardan yaxşı heç kim qoruya bilməz. Kəndliləri öz kəndlərində yaşatmaqla şəhərlərin yükünü də azaltmalıyıq. Kəndliləri kəndlərində yaşada bilsək, meşə yanğınlarını böyüməzdən əvvəl söndürə bilərik.
Hər beş yüz metrdən bir yol olan bütün meşələri əhatə edəcək bir meşə yolu şəbəkəsi qurmalıyıq. Meşə yanğınlarını təyyarələr və helikopterlər yox, yer qrupları söndürür. Suvarıcılarımızın sayını artırmalı və onları su tankerləri ilə gücləndirməliyik. Çiləyicinin suyu bitəndə, gedib çənini doldurmalıdır. Çiləyici suyu sıxarkən tanker su çəninə su əlavə etməlidir və mübarizə fasiləsiz davam etməlidir.
Çox yanğın gördüm, çox yanğın söndürdüm. Yanğına getməyən kəndli də gördüm. Ancaq getmək istəməyənləri qırmadan, incitmədən yanğını söndürməyə aparmağı da bacardım.
Bunu niyə yazdım? Bilin ki, nə təyyarə, nə də helikopter üzərindəki polemikalarla bağlı onu deyə bilərəm ki, bunlar həll variantı deyil. Quru heyəti yetərli olmadıqda alova qalib gələ bilməzsiniz. Belə bir atmosfer yaratmaqla yanğınsöndürənlərimizi ruhdan salmayın deyə yazdım...

Bahəddin Qaraqaya